De klimaatopwarming is misschien wel dé uitdaging van de toekomst. Worden hittegolven en hevige regenbuien standaard? En ligt Gent over 100 jaar aan de kust? Maar hoe ziet de situatie er vandaag uit en kunnen we het tij nog keren? We vragen het aan klimaatexpert Pieter Boussemaere.
Pieter Boussemaere is auteur en docent klimaat & wereldgeschiedenis aan de Vives Hogeschool in Brugge. Eind 2021 verschijnt een update van zijn recentste boek ‘Tien klimaatacties die werken’ (Standaard Uitgeverij). Die tien acties doet hij straks kort uit de doeken. Maar eerst nog even een stand van zaken. Hoe is het vandaag gesteld met ons klimaat en welke uitdagingen komen er op ons af? Om dat te schetsen neemt hij ons enkele duizenden jaren mee terug in de tijd.
Wat hebben de prehistorie en klimaatverandering met elkaar gemeen?
“De afgelopen 11.000 à 12.000 jaar schommelde de gemiddelde wereldtemperatuur steevast binnen een bandbreedte van zo’n 0,7 à 0,8 graden. Een relatief stabiele wereld dus”, legt Pieter uit. “Maar toen we ruim honderd jaar geleden op grote schaal fossiele brandstoffen zijn gaan gebruiken, is die gemiddelde wereldtemperatuur onverbiddelijk beginnen stijgen.
Vandaag zitten we aan een toename van 1,2 graden ten opzichte van het pre-industriële niveau (1850-1900). We kunnen gerust spreken van een nieuw tijdperk dat aangebroken is, met fenomenen waar we nog nooit eerder mee geconfronteerd werden. En dat zowel op wereldvlak als hier bij ons. Denk maar aan de grote droogte tussen 2017 en 2020. Of neem de zomer van 2018, de warmste ooit geregistreerd sinds het begin van de Belgische metingen in 1833. Of herinner je 2019 met dagen van meer dan 40 °C …
De opwarming van de aarde is vooral te wijten aan het op grote schaal verbranden van olie, steenkool en gas. Hierdoor komen er steeds meer broeikasgassen in de atmosfeer. Het alternatief? Alles zoveel mogelijk elektrificeren en die elektriciteit vervolgens met koolstofarme energiebronnen opwekken.”
Stijging van + 2 °C of + 4 °C, hoe groot is het verschil?
“Als we geen extra maatregelen nemen, dan stevenen we af op een gemiddelde stijging van 3 à 4 graden”, waarschuwt Pieter. “Dat is veel. En volgens geologische maatstaven ook erg snel: minstens 10 keer sneller dan de snelste natuurlijke globale temperatuurstijging ooit geregistreerd. Als je weet dat snelle temperatuursveranderingen in het verleden altijd gepaard gingen met een grote uitstervingsgolf, voorspelt dat weinig goeds. Ondertussen gaan overal alarmbellen af en komen wereldleiders tot inzicht. Zo verbindt de Europese Unie zich tot klimaatneutraliteit in 2050. Ook andere werelddelen volgen. Als we alle nieuwe beloftes tot op de letter zouden volgen, dan kunnen we de stijging misschien ‘beperken’ tot +2,1 à +2,2 graden tegen het einde van de eeuw. Wat eigenlijk nog te veel is. Het Klimaatakkoord van Parijs mikt op maximaal +1,5 à +2 °C.”
De gemiddelde temperatuurstijging temperen is dus mogelijk. Betekent dat ook dat we het tij kunnen keren?
“Dat is het verhaal van het halflege glas versus het halfvolle glas”, legt Pieter uit. “Voor sommige milieu- of klimaatactivisten is het einde van de wereld alsnog in zicht. Anderen zijn optimistischer: het is nog niet te laat om de gemiddelde wereldtemperatuur onder de gevaarlijke grens van 2 graden te stabiliseren. Maar dan moeten we die fossiele brandstofkraan nú dichtdraaien en nú uit een ander vaatje gaan tappen zodat (ten laatste) in 2050 de klus geklaard is.”
“Wat je nu al merkt, zijn de weersveranderingen, smeltend zee- en landijs, een stijgende zeespiegel, oceanen waar koraalriffen gestaag verdwijnen, enzovoort. Hierdoor sterft de mens niet uit, maar onrechtstreeks zal dat onze levenskwaliteit verminderen. Het blijft dus dansen op een slappe koord. En dan heb ik het nog niet gehad over de zogenaamde randfenomenen. Want wat als bijvoorbeeld de permafrost in Siberië smelt en het vrijgekomen methaangas de opwarming versnelt?”
Niets doen is geen optie. Wat kan je als individu of bedrijf betekenen?
“Ik vind dat je zo’n complex probleem niet in de schoenen van het individu kunt schuiven, ook al kan (en moet) je als individu wel degelijk een verschil maken. Wat we vooral nodig hebben zijn sterke, politieke leidersfiguren die het heft in handen nemen. In België loopt dat op zijn zachtst gezegd scheef. Reden? Grotendeels onze complexe staatsstructuur. Hier en daar worden wel kleine steentjes verlegd, maar een hele muur afbreken en weer opbouwen kan alleen als iedereen rond de tafel zit om de grote lijnen vast te leggen. En snel.
Grootste pijnpunt is het uitblijven van de taxshift. Zo maakte geen enkel Europees land de overstap van aardgas naar elektriciteit zo oninteressant voor zijn inwoners als Vlaanderen/België. De taksen, rechtstreekse en onrechtstreekse heffingen op elektriciteit zijn torenhoog, terwijl aardgas nauwelijks belast wordt. In de rest van Europa, bijvoorbeeld Nederland, is men dit volop aan het rechttrekken. Maar in Vlaanderen en België leven we op dat vlak nog in de 20ste eeuw.”
Tien haalbare en concrete acties voor particulieren en bedrijven
“De eerste drie actiepunten zijn gericht op informatie. Praat erover en toon dat je het belangrijk vindt. Hoe meer dit onderwerp over de tongen gaat, hoe sneller het zal doorsijpelen tot op het politieke niveau. De overige zeven zijn individuele acties en die kan je eigenlijk onderverdelen in vier grote thema’s. Het zijn haalbare acties zonder dat je moet inboeten op comfort.”
Vier haalbare acties
- Kies voor groene stroom, via zonnepanelen bijvoorbeeld en spring verstandig met je stroom om. Denk aan ledlampen, A+++ toestellen, enzovoort.
- Ga te voet, met de fiets of het openbaar vervoer. Toch met de wagen? Kies dan voor een volledig elektrische wagen. Met het vliegtuig op reis? ‘Verstandig’ vliegen kan. Leg bijvoorbeeld een vliegbudget vast. Zit je daarboven, dan vlieg je het jaar daarop niet.
- Isoleer en kies voor de juiste warmtebron, een warmtepomp is hierbij een goede optie.
- Beperk je vleesconsumptie. Vanuit klimaatoogpunt is het eten van kip of zelfs varken niet dramatisch. Maar bij rund- en lamsvlees ligt dat anders. Deze dieren hebben een zeer grote impact op bijvoorbeeld klimaat, water- en landgebruik.
De volledige lijst met acties kan je terugvinden in het boek ‘Tien klimaatacties die werken’ of online op 10klimaatacties.be
